Bạn có biết Cờ Tướng ra đời từ đâu không?

Nguồn gốc Cờ Tướng là vấn đề rất thú vị, hiện nay vẫn còn đang tranh luận và tiếp tục được tìm tòi, khảo cứu. Ai là người phát minh Cờ Tướng? Dân tộc nào là ông tổ của Cờ Tướng? Trung quốc hay Ấn độ ?

Hiện tại trên thế giới có 2 quan điểm về nguồn gốc ra đời của Cờ Tướng như sau:

1. Cờ Tướng do cờ Lục bác phát triển mà thành. Cờ Lục bác du nhập vào Ấn độ, phát triển thành Saturanga. Saturanga sao đó lại du nhập ngược vào Trung quốc, kết hợp với cờ tướng đang có để trờ thành cớ tướng ngày nay.

2. Cờ Tướng là do cờ Saturanga, một phát minh của người Ấn độ, du nhập vào Trung quốc phát triển mà thành, không liên quan gì đến cờ Lục bác.

Giả thuyết 1 được sự ủng hộ chủ yếu là từ các trang web của Trung quốc trong đó có wikipedia (tiếng Trung).Theo giả thuyết này thì Cờ Tướng đã có ở Trung quốc rất lâu trước khi người Ấn có Saturanga. Trong các tác phẩm từ thời Chiến quốc như “ Thuyết Uyển” và “Chiêu hồn-Sở từ” đã có nhắc đến cờ tướng (mà người Trung quốc vẫn gọi là Tượng kỳ). Giả thuyết 2 được các học giả phương Tây và cả trang wikipedia (tiếng Việt) ủng hộ.

Tuy nhiên cả 2 lí thuyết đều đồng thuận rằng Cờ Tướng ra đời từ thế kỉ thứ VII, có xuất xứ liên quan đến cờ Saturanga của Ấn Độ, một loại cờ cổ được phát minh ở Ấn Độ từ thế kỷ V đến thế kỷ VI ( có trước cờ tướng khoảng 200 năm). Cờ Saturanga sau đó đi về Phương Tây để phát triển thành cờ vua, và đi về phía Đông phát triển thành cờ tướng.

Người Trung Quốc đã tiến hành cải tiến bàn cờ Saturanga như sau:

1. Cải tiến đầu tiên và quan trọng nhất là cách đặt bàn cờ

Họ tiến hành đặt các quân cờ ở giao điểm của các ô chứ không phải trên ô. Với động tác này bàn cờ tăng số điểm đi quân từ 64 lên 81, số quân ở hàng cuối từ 8 lên 9. Vua giờ đây ở chính giữa trục bàn cờ, quân được thêm vào bên cạnh vua là 1 quân sĩ, đảm bảo tính cân đối của bàn cờ.

2. Bổ sung Cửu cung

Đã là quốc gia thì phải có cung cấm, Vua và quân sĩ không thể đi khắp bàn cờ như trong Saturanga. Vì vậy chữ X trước mặt vua được thêm vào tạo thành Cửu cung. Điều này thể hiện rất rõ ràng về tư duy phương Đông.

3. Thay đổi hình dáng quân cờ

Bàn cờ Saturanga có hình dáng quân cờ là những hình khối, nhưng cờ Tướng thì  các quân trông đều giống nhau, chỉ có mỗi tên là khác nhau, lại được viết bằng chữ Hán. Hình dạng dẹt và phẳng như ngày này của cờ tướng này bắt đầu từ thời Tống (960-1279).

Việc thay đổi này thường được lí giải là do điều kiện kinh tế bấy giờ chưa sản xuất được bộ cờ có hình khối phức tạp như cờ vua. Gần đây ngày càng có nhiều ý kiến đề nghị cải cách hình dáng các quân cờ tướng và trên thực tế người ta đã đưa những phác thảo của những bộ quân mới bằng hình tượng thay cho chữ viết, nhất là khi cờ tướng được chơi ở những nước không sử dụng tiếng Trung.

4. Ra đời quân Pháo và “ Hà” - Sông

Quân Pháo được bổ sung được bổ sung từ cuối thời nhà Đường (618-907), là quân cờ ra đời muộn nhất trong bàn cờ tướng. Nhiều người cho rằng quân Pháo xuất hiện muộn là do ngày xưa không có pháo binh. Sự thật hoàn toàn không phải vậy vì pháo binh xuất hiện rất sớm trong chiến tranh thời xưa. Vấn đề là muốn đưa Pháo vào bàn cờ thì bàn cờ đó phải đủ rộng . Bàn cờ 64 ô nếu muốn thêm quân Pháo thì cũng không biết phải đặt ở đâu khi quân 2 bên đông nghẹt như lô cốt thời nay! Bàn cờ tướng có chỗ đặt quân Pháo là nhờ số điểm đặt quân nhiều hơn (81 so 64). Xin nói thêm là bàn cờ Saturanga khi du nhập vào Thái Lan đã phát triển thành makruk, sang Nhật phát triển thành shogi. Hai loại cờ này đều không có quân Pháo chỉ vì đặt quân trên ô. Chỉ có bàn cờ janggi của Hàn quốc là có quân Pháo vì loại cờ này xuất thân từ cờ tướng sau khi cải tiến của Trung quốc, cũng đặt quân trên đường.

Người Trung quốc khi ấy phải mất nhiều thời gian loay hoay tìm vị trí cho quân Pháo này và cuối cùng cũng tìm được vị trí lý tưởng cho quân Pháo như chúng ta thấy trên bàn cờ ngày nay. Tuy nhiên, để có vị trí này thì hàng chốt phải đẩy rất xa lên phía trước. Kết quả là không đấu thủ nào dám tấn chốt vì chỉ cần tiến lên 1 bước thì sẽ bị chốt đối phương ăn mất ! Thế là “Sở hà Hán giới “- Sông ngăn cách giữa bàn cờ  ra đời, tạo thêm không gian ngăn cách 2 bên.  9 điểm đặt quân nữa được tăng thêm. Như vậy, bàn cờ tướng bây giờ đã có 90 điểm so với 64, đó là một sự mở rộng đáng kể. Diện tích chung của bàn cờ hầu như không tăng mấy (chỉ tăng thêm 8 ô) nhưng số điểm tăng thêm được 1 phần 3.

Xem thêm: Nguồn gốc ra đời của Cờ Vua.

Bàn Cờ Tướng thật sự là một trận địa sinh động, có tầng có lớp và thật hoàn hảo: đủ các binh chủng trên chiến trường, công có, thủ có, các quân được chia thành ba lớp xen kẽ hài hoà. Lại còn có cả sông, cung cấm. Hình tượng quốc gia hoàn chỉnh, có vua tôi, có 5 binh chủng, có quan ở nhà, quân ra trận v.v…, vừa có ý nghĩa, vừa mang sắc thái phương Đông rõ nét, vì vậy người Trung Hoa đặt tên cho cờ này là Tượng kỳ (象棋) với ý nghĩa “tượng” là hình tượng, tức là cờ có đầy đủ ý nghĩa được thể hiện bằng hàng loạt các hình tượng.

Tuy nhiên, cũng có một số tài liệu lý giải rằng, vì Trung Hoa không có voi, khi tiếp nhận Saturanga thấy trong các quan có quân voi lạ nên người Trung Hoa bèn gọi là “tượng kỳ” để kỷ niệm một loại cờ lạ có con voi. Như thế có người suy ra “tượng kỳ” có nghĩa là cờ voi.

Mà có khi chữ “tượng” là sự kết hợp một cách ngẫu nhiên cả hai ý nghĩa trên, vì chữ “tượng” chỉ có một cách viết mà thôi và nó có hình dáng con voi thật.

Ở Việt Nam thì từ xưa tới nay vẫn gọi là cờ tướng chứ không ai gọi là cờ tượng cả. Tướng cầm đầu thì phải gọi là cờ tướng. Đó cũng là nét hay của ngôn ngữ Việt, dễ gần gũi, dễ hiểu. Khi cờ vua du nhập vào Trung Quốc, họ gọi nó bằng cái tên rất dài là “Quốc tế tượng kỳ” (cờ voi thế giới) và cho đến nay họ vẫn gọi như vậy, trong khi người Việt chỉ gọi một tên ngắn gọn lại là cờ vua.

Trên đây là nguồn gốc ra đời bộ môn cờ tướng cũng như tên gọi cờ tướng, một trong những môn cờ phổ biến nhất thế giới.

Xem thêm: Hướng dẫn chơi Cờ tướng: Kí hiệu, tên gọi cách đi các quân cờ và luật chơi